Η πόλη της Πρέβεζας είναι χτισμένη στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου,απέναντι από το Άκτιο.Αναφέρεται για πρώτη φορά το 1292 στο ''Χρονικό του Μορέως''.Bρίσκεται στην ίδια θέση με την αρχαία Βερενικία ή Βερενίκη (1).
 
Ονομασία
 
Σχετικά με την ονομασία της πόλης υπάρχουν τρεις θεωρίες:α) αυτή που θέλει να προέρχεται από την αλβανική λέξη ''prevese'',που σημαίνει πέρασμα.Αν ισχύει είναι πολύ σημαντική διότι δείχνει αλβανική παρουσία στην περιοχή της Πρέβεζας τουλάχιστον από τον 13ο αιώνα καθώς και το ενδεχόμενο ύπαρξης μιας, έστω και μικρής,πληθυσμιακής συγκέντρωσης β)αυτή που θέλει το ''Πρέβεζα'' να προέρχεται από τη σλάβικη λέξη ''περεβόζ''(=μεταφορά) και αν ισχύει ανάγεται από τον 11ο αιώνα και τις επιδρομές των Βουλγάρων στη Νικόπολη γ) ενώ υπάρχει και η άποψη ότι η ονομασία της πόλης προέρχεται από την λατινική λέξη ''prevesione''(=προμήθεια).
 
Ιστορία
 
Eναλλαγές κατοχής
 
Γύρω στο 1450 ή 1470,επί Βαγιαζήτ Β', οι Τούρκοι δημιουργούν οχυρωμένο ναύσταθμο και νεώριο γύρω από τον οποίο αναπτύσσεται ο οικισμός.Μάλιστα βασική πηγή οικοδομικών υλικών φαίνεται να αποτέλεσαν τα ερείπια της αρχαίας Νικόπολης.Σύμφωνα με οθωμανικές απογραφές του 16ου αιώνα,ο πληθυσμός της Πρέβεζας ανερχόταν το 1564 σε 43 χριστιανικά νοικοκυριά και το 1579 σε 50 επίσης χριστιανικά νοικοκυριά(2).Η κατοχή της Πρέβεζας εναλλασοταν επί τρεις αιώνες μεταξύ Βενετών και Οθωμανών:το 1499 δύναμη αποτελούμενη απο Ισπανούς,Βενετούς και Κερκυραίους με αρχηγό τον στρατηγό Πεζάρο καταλαμβάνουν το φρούριο της πόλης(3),το 1530 οι Τούρκοι την ανακτούν ενώ το 1598 διεξάγεται η ναυμαχία της Πρέβεζας,όπου ο οθωμανικός στόλος νίκησε τον αντίστοιχο ενωμένο ιταλοισπανικό στόλο και το 1605 πραγματοποιείται επιδρομή των ιπποτών του Αγίου Στεφάνου.Το 1684 η Πρέβεζα περνάει στον έλεγχο των Βενετών και το 1699 επανέρχεται στα χέρια των Τούρκων.
Κατά τον τουρκοβενετικό πόλεμο του 1714-18 υπέστη μεγάλες καταστροφές και με τη λήξη του εγκαινιάζεται μια μακρά περίοδος βενετικής επικυριαρχίας που διήρκησε ως το 1797.Oι Βενετοί εποικίζουν την πόλη κυρίως με Έλληνες,8 Ακαρνάνες οπλαρχηγοί μαζί με τις οικογένειές τους,Πελοποννήσιοι καθώς και Επτανήσιοι έρχονται στην πόλη(4),Σταδιακά η Πρέβεζα γνωρίζει σημαντική ανάπτυξη,η οποία φαίνεται από το γεγονός πως στην πόλη υπήρχαν προξενεία της Αγγλίας,της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας.Παράλληλα το 1775,μετά απο προτροπή του οσιομάρτυρα Κοσμά του Αιτωλού,ιδρύεται σχολείο όπου οι μαθητές διδάσκονταν γραμματική και φιλολογικά μαθήματα.Η βενετική κατοχή διακόπτεται οριστικά το 1797 όταν βάση της συνθήκης του Καμποφόρμιο η Πρέβεζα επικυρώνεται στη Γαλλία.Οι κάτοικοι όντας δυσαρεστημένοι από την βενετική διοίκηση των τελευταίων ετών,υποδέχτηκαν με ανακούφιση τον Γάλλο στρατηγό Λα Σαλσέτ και τους 700 άνδρες του.
 
Ο Χαλασμός της Πρέβεζας
 
Στις 12 Οκτωβρίου του 1798,μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους,ο Αλή Πασάς επιτέθηκε με ισχυρή δύναμη 7000 ανδρών (κυρίως Αλβανών) εναντίον της Πρέβεζας.Οι δυνάμεις των αμυνομένων ανέρχονταν σε 700 Γάλλους γρεναδιέρους,200 Πρεβεζάνους πολιτοφύλακες και 70 Σουλιώτες πολεμιστές.Ο στρατός του Αλή νίκησε τους Γάλλους στην Νικόπολη και έπειτα από σύντομη πολιορκία κατέλαβε την Πρέβεζα(5).Από την μάχη επέζησαν ελάχιστοι Γάλλοι στρατιώτες,οι περισσότεροι από τους οποίους στάλθηκαν αιχμάλωτοι στην Κωνσταντινούπολη.Αρκετές απώλειες είχαν επίσης οι Σουλιώτες και οι πολιτοφύλακες.Η επικείμενη είσοδος των Αλβανών πολεμιστών στην πόλη προκάλεσε γενική φυγή του πληθυσμού προς τη Λευκάδα,το Άκτιο και τον Βάλτο.
Η πόλη λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε ενώ όσοι Χριστιανοί δεν πρόλαβαν να την εγκαταλείψουν,σφάχτηκαν ανηλεώς.Ο Αλή Πασάς μπήκε στην Πρέβεζα δύο μέρες μετά και όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ αποκεφάλισε στη Σαλαώρα,170 προύχοντες (κατά τον Αραβαντινό οι εκτελεσμένοι ήταν συνολικά 400) που παραπλανημένοι από τις υποσχέσεις του είχαν επιστρέψει.Ελάχιστοι κάτοικοι απέμειναν και αυτοί ήταν κυρίως μουσουλμάνοι.Η πλειοψηφία των προσφύγων εγκαταστάθηκε στα Επτάνησα.
Το 1800,η πόλη πέρασε προσωρινά σε ρωσοαγγλικό έλεγχο με επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά μετά απο λίγο επανήλθε στον Αλή.
 
Αλή Πασάς και παγίωση οθωμανικής επικυριαρχίας
 
Η πόλη επανακατοικήθηκε και γνώρισε σταδιακά οικονομική ανάπτυξη παρά την έντονη καταπίεση του πασά των Ιωαννίνων,ο οποίος μέσω των οργάνων του Μπεκήρ αγά και Τσατς μπέη αλλά και του εποικίσμού με 180 οικογένειες Αλβανών μουσουλμάνων από την περιοχή του Δυρραχίου(6),έλεγχε απόλυτα την Πρέβεζα.Παρατηρήθηκε μάλιστα το φαινόμενο της αρπαγής ελληνικών περιουσιών οι οποίες δίνονταν είτε σε Αλβανούς είτε σε Έλληνες πιστούς στον Αλή(7).Κατά την περίοδο της επικυριαρχίας του Αλβανού πασά κατασκευάστηκαν τα κάστρα του Παντοκράτορα,της Λασκάρας, της Κορωνησίας και της Αγιάς Πάργας, τα θερινά ανάκτορα και λουτρά, ο προμαχώνας στα Πευκάκια και η «ντάπια» (τάφρος) που διατηρήθηκε ως τη δεκαετία του 1980.Το 1809 ο 'Αγγλος περιηγητής Hobhouse,βρίσκει την πόλη σε άθλια κατάσταση και με πληθυσμό 3000 κατοίκους.(8)
Το 1820,κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ του Αλή Πασά και της Υψηλής Πύλης,ο γιος του Αλή,Βελή,αν και είχε ρητές διαταγές απο τον πατέρα του για άμυνα μέχρις εσχάτων και παρά το γεγονός ότι αρχικά επέδειξε σκληρή άμυνα,παραδώσε τελικά την Πρέβεζα στα σουλτανικά στρατεύματα.Σε αυτή του την απόφαση συντέλεσαν η αιχμαλωσία του γιου του αλλά και οι υποσχέσεις των Τούρκων για αμνηστεία και διορισμό στη Μικρά Ασία.Το 1821,με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης,οι αρχές συνέλλαβαν τους επιφανείς Έλληνες της πόλης(9).Κατά το ίδιο έτος η Πρέβεζα δέχτηκε άλλες δύο επιθέσεις:η πρώτη ήταν απο τους Τσάμηδες,οι οποίοι προσπάθησαν ανεπιτυχώς να την λεηλατήσουν ενώ το καλοκαίρι του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε βραχύβεια πολιορκία απο τους Σουλιώτες(10).Κατά τα τελευταία χρόνια της επανάστασης,στη Πρέβεζα (καθώς και στην Άρτα) λειτουργούσε σκλαβοπάζαρο όπου πωλούνταν ως σκλάβοι αιχμάλωτοι από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του αιγυπτιακού στρατού στην Πελοπόννησο(11).
 
Kατά τα μετεπαναστατικά χρόνια
 
Από εδώ και εμπρός την διοίκηση της πόλης θα αναλάμβαναν κυρίως Τούρκοι από την Μικρά Ασία.Το 1834 εγκαινιάζεται η Θεοφάνειος Σχολή,η οποία κτίστηκε με έξοδα του εύπορου Πρεβεζάνου Θεοφάνη ενώ το 1852 ξεκίνησε και η λειτουργία του πρώτου παρθεναγωγείου(12).Κατά την επανάσταση του 1854 η Πρέβεζα απετέλεσε έδρα και ορμητήριο των σουλτανικών στρατευμάτων ενώ το 1862,ο Γάλλος πρόξενος E.Wiet αναφέρει ως πληθυσμό 6000 κατοίκους:4450 χριστιανοί Ορθόδοξοι,1250 μουσουλμάνοι και άλλοι 300 ''ξένοι'',κυρίως Δυτικοί και Επτανήσιοι(13).Επίσης στη πόλη υπήρχαν 102 καταστήματα και 92 εργαστήρια.
Το 1878 πραγματοποιήθηκε στην Πρέβεζα συνδιάσκεψη μεταξύ των Οθωμανών απεσταλμένων Μουχτάρ πασά,Βαχάν εφέντη και του Αλβανού Αμπεντίν πασά με Έλληνες διπλωμάτες με σκοπό τον καθορισμό των συνόρων της Τουρκίας με την Ελλάδα.Τελικά η συνδιάσκεψη οδηγήθηκε σε αποτυχία(14).Τον επόμενο χρόνο,η επίσημη έκθεση του απεσταλμένου του υπουργείου εξωτερικών της Βρετανίας Longworth ανέφερε πως στον καζά Πρεβέζης υπήρχαν 11000 χριστιανοί έναντι 2000 μουσουλμάνων(15),στοιχεία που πιστοποιούνται και απο την μαρτυρία του τότε μητροπολίτη Άρτας Σεραφείμ,που το 1884 ανέφερε την ύπαρξη 11 ενοριακών εκκλησιών και μόλις δυο τζαμιών για τις θρησκευτικές ανάγκες της μουσουλμανικής μειονότητας στην πόλη της Πρέβεζας(16).
Κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 το λιμάνι βομβαρδίστηκε επανελλειμένα απο το ελληνικό πυροβολικό ενώ στις 1/5 ο ελληνικός στρατός πραγματοποίησε αποτυχημένη απόβαση στην περιοχή της Νικόπολης.
Το 1905,η Πρέβεζα είχε 6500 κατοίκους,από τους οποίους τα 4/5 ήταν Χριστιανοί και οι υπόλοιποι Μουσουλμάνοι(17), ενώ σύμφωνα με μελέτη του Amadori Virgili,που βασίστηκε σε τουρκικές απογραφές, το 1908 η ευρύτερη περιοχή της Πρέβεζας είχε 14396 κατοίκους,από τους οποίους οι 12542 ήταν 'Ελληνες(18).Βέβαια υπάρχει και η αντίθετη άποψη με κύριο εκφραστή τον Αλβανό συγγραφέα Σαμί Φράσερι,ο οποίος στο εξάτομο έργο του ''Kamϋs-όl Βlβm'',την πρώτη εγκυκλοπαίδεια γραμμένη στην τουρκική γλώσσα που εκδοθηκε μεταξύ 1889-1898,αναφέρει το αλβανικό στοιχείο ως κυρίαρχο και τους Έλληνες περιορισμένους στην περιοχή κοντά στα τότε σύνορα με την Ελλάδα.
 
Στα πλαίσια του ελληνικού κράτους
 
Κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο,ο ελληνικός στρατός πραγματοποίησε αυτή τη φορά στις 20 Οκτωβρίου επιτυχημένη απόβαση στην Νικόπολη(19) και την επόμενη μέρα οι 810 Τούρκοι στρατιώτες που κρατούσαν την Πρέβεζα παραδόθηκαν στο 111/15 ελληνικό τάγμα πεζικού,με αποτέλεσμα η πόλη να περάσει στα χέρια των Ελλήνων.
Ως συνέπεια της ανταλλαγής πληθυσμών του 1923 αποχώρησαν απο την Πρέβεζα περίπου 750 Τούρκοι ενώ παρέμειναν οι Αλβανοί,οι περισσότεροι από τους οποίους ανήκαν στην αστική τάξη καθώς και 250 Εβραίοι.
Κατά την περίοδο 1940-41,η Πρέβεζα βομβαρδίστηκε αρχικά την 28ή Οκτωβρίου 1940 από την ιταλική αεροπορία ενώ στις 13 Ιανουαρίου και 9 Φεβρουαρίου του 1941 απο τους Γερμανούς.Τον Απρίλιο του 1943 οι δυνάμεις κατοχής συνέλαβαν τους Εβραίους της πόλης (περίπου 420 άτομα) και τους έστειλαν μαζικά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας.Οι Γερμανοί αποχώρησαν τον Νοέμβριο και η πόλη πέρασε αρχικά στον έλεγχο πολιτοφυλακής προσκείμενης στον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.Τον επόμενο μήνα ξέσπασε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ της ΕΑΜικής πολιτοφυλακής και ανδρών του ΕΔΕΣ.Αποτέλεσμα ήταν οι εκτελέσεις αιχμαλώτων ανδρών της πολιτοφυλακής απο τον ΕΔΕΣ στην τοποθεσία Παργινόσκαλα(20) και προσκείμενων στον ΕΔΕΣ πολιτών απο δυνάμεις του ΕΛΑΣ στα Μελιανά.
 
Παραπομπές-Σημειώσεις
 
(1)Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν ''Ηλίου'',τόμος ΙΘ',σελ 124 (1979)
(2)Απο αυτά το 1564 τα 13 ήταν μονομελή ενώ το 1579 αυτά ανέρχονταν σε 20 (Επτά Ημέρες Καθημερινής,''Πρέβεζα'',σελ 3,28/1/01)
(3)Π.Αραβαντινού:''Χρονογραφία της Ηπείρου'',σελ 189-90,εκδ.Ηλία Ρίζου (1969,1η έκδοση 1856)
(4)Ελληνικός πληθυσμός υπήρχε και παλιότερα και μάλιστα φαίνεται να ήταν κυρίαρχος όπως μαρτυρά ο Τούρκος περιηγητής Ελβίγια Τσελεμπή,ο οποίος επισκέφτηκε την Πρέβεζα το 1670(Επτά Ημέρες Καθημερινής,''Πρέβεζα'',σελ 11,28/1/2001) 
(5)Σημαντικό ρόλο στην έκβαση της μάχης έπαιξε η υποχώρηση της πολιτοφυλακής.Οι απόψεις δυίστανται:σύμφωνα με τον Αραβαντινό πανικοβλήθηκαν απο το πλήθος του εχθρού ενώ κατά τον Κορδάτο είχαν επηρεαστεί απο πράκτορες του Αλή.Πάντως  αργότερα προσπάθησαν να αναχαιτήσουν τις επιθέσεις των Αλβανών μέσα στην Πρέβεζα.
(6)V.Berard:Τουρκία και Ελληνισμός,εκδ Τροχαλία 
(7)Την καταπίεση αυτή μαρτυρούν και περιηγητές όπως οι Άγγλοι Turner και Ηughes (Κ.Σιμόπουλος:Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα)
(8)Από αυτούς υπολόγιζε τους μισούς ως Αλβανούς και Τούρκους,οι οποίοι σύμφωνα με τα γραφόμενά του,ξεχώριζαν μεταξύ τους αμέσως απο διάφορους παράγοντες όπως την ενδυμασία,τη γλώσσα και τη συμπεριφορά.   
(9)Κ.Σιμόπουλου:Πως είδαν οι Ξένοι την Επανάσταση του 21,τόμος Α',σελ 200                                                                                                                           (10)Π.Αραβαντινού:''Χρονογραφία της Ηπείρου'',σελ 349 και 354,εκδ.Ηλία Ρίζου (1969,1η έκδοση 1856)
(11)Η πλειοψηφία των αιχμαλώτων που πωλούνταν ως σκλάβοι ήταν γυναικόπαιδα και κατέληγαν κυρίως στην Αφρική.Παρά τις προσπάθειες Ελλήνων και φιλελλήνων λίγοι επαναπατρίστηκαν (Κ.Σιμόπουλου:''Πως είδαν οι ξένοι την Επανάσταση του 21'',τόμος 5ος,σελ 512)
(12)Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα υπήρχαν και δύο τουρκικά σχολεία.
(13)Παρόμοια είναι και τα στοιχεία που παραθέτει ένα χρόνο μετά ο Stuart:συγκεκριμένα αναφέρει 4500 χριστιανούς,1200 μουσουλμάνους,50 εβραίους και 200 ''ξένους''.
(14)Κατά τον Δεκέμβριο του 1878 ο Μουχτάρ πασάς είχε συμβουλεύσει τον επιφανή Αλβανό Αμπντούλ Φράσερι να ετοιμάσει τους συμπατριώτες του για πιθανή ένοπλη αντίσταση κατά των ελληνικών στρατευμάτων.Επίσης τον διαβεβαίωσε πως η Υψηλή Πύλη δεν ήταν διατεθειμένη να παραδώσει πλην της περιοχής της Άρτας,άλλο έδαφος της Ηπείρου στο ελληνικό κράτος.Το 1879 ο Φράσερι μαζί με τον καταγόμενο από το Μπεράτι,Μεχμέτ Αλή Βρυώνη επισκέφτηκαν με αφετηρία την Πρέβεζα διάφορα ευρωπαικά κράτη σε μια προσπάθεια να στρέψουν προς το μέρος τους την κοινή γνώμη των χωρών αυτών.(Miranda Vickers:The Albanians,σελ 38-39, I.B.Tauris Publishers)
(15)Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,σελ 388,τόμος ΙΔ'
(16)Επτά Ημέρες Καθημερινής,''Πρέβεζα'',σελ 16,(28/1/2001)
(17)Δεν διευκρινίζεται απόλυτα από την πηγή αν οι Χριστιανοί ήταν κυρίως Έλληνες ή Αλβανοί.(Encyclopedia Britannica,Volume V22, Page 311,11th Edition,1911)
(18)Nicholas J. Cassavetes:The Question of Northern Epirus at the Peace Conference,σελ 77 (1919)         
(19)Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η συμμετοχή 300 Κρητικών εθελοντών υπό την ηγεσία του Μάνου (Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη,τόμος 17ος,σελ116)                                                                                                          
(20)Η εκτέλεση των αιχμαλώτων ΕΑΜιτών,μεταξύ αυτών ήταν και 14 μαθητές,έγινε μετά απο αθέτηση της ανακωχής εκ μέρους των εκτελεσθέντων που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 2 ανδρών του ΕΔΕΣ που είχαν σπεύσει για διαπραγματεύσεις με τους πολιορκημένους στο Γυμνάσιο της πόλης.Το γεγονός αυτό εξόργισε τον αξιωματικό του ΕΔΕΣ Γαλάνη ο οποίος αφού πρώτα συνέλαβε όλους τους αμυνόμενους διέταξε την εκτέλεση τους στη θέση Παργινόσκαλα.